ความเข้าใจในเรื่องพระเจ้าอโศกและอโศกาวทาน

ครั้งจะหาข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์กันให้ถ่องแท้เกี่ยวกับพระเจ้าอโศกและสถานะของพระพุทธศาสนาในรัชสมัย ย่อมเป็นการยาก แม้พระองค์ท่านเองก็รู้ได้ยากว่า ทรงมีพระคุณสมบัติและโทษสมบัติอย่างไร ผู้ที่นิยมยกย่องพระองค์ท่านสรรเสริญอย่างเลอเลิศ ว่า “ในบรรดาพระนามพระราชาเป็นหมื่นๆ องค์ที่ปรากฏในหนังสือประวัติศาสตร์นั้นบ้างก็ยิ่งใหญ่ บ้างก็ทรงพระคุณมาก บ้างก็ทรงสุขุมคัมภีรภาพบ้างก็สูงส่งยิ่ง ฯลฯ หากพระนามพระเจ้าอโศกฉายแสงดุจดังดวงดาวและดูจะเป็นแสงเดียวเสียด้วยซ้ำ ตั้งแต่วอลก้าถึงญี่ปุ่น พระนามยังเป็นที่ยกย่องอยู่ จีนและธิเบต แม้จนอินเดียซึ่งละพระพุทธศาสนาไปแล้วแต่ก็ยังรักษาราชประเพณีอันยิ่งใหญ่ไว้”

ผลพวงจากความเชื่อที่เกี่ยวกับพระเจ้าอโศก มองในแง่บวกก็มีคุณสืบต่อมายังพระราชาที่เป็นพุทธมามกะมิใช่น้อยเลย แม้ท่านนั้นๆ จะบกพร่องบ้าง ดังพระองค์ท่านเองก็มีข้อที่พึงตำหนิได้ในชีวิตส่วนพระองค์แต่ที่กล่าวมานี้ ก็ได้เป็นเนติแบบอย่างในทางที่ดีแก่ชนชั้นปกครองและมหาชนชาวพุทธต่อมาเป็นเวลาช้านาน