นิตยสาร Creative Thailand ปีที่ 5 ฉบับที่ 12

ลูกไม้ของผืนผ้า

ห่างออกไปทางตอนใต้ของโตเกียว เกาะอามามิ โอชิมา (Amami Oshima) เป็นมากกว่าสถานที่ท่องเที่ยวอันบริสุทธิ์ เพราะเกาะแห่งนี้มีความสำคัญอย่างมากต่อการดำรงไว้ซึ่งประเพณีญี่ปุ่นดั้งเดิม “ซูมูกิ (Tsumugi)” หรือผ้าไหมทอมือสำหรับตัดเย็บกิโมโนถูกผลิตขึ้นที่นี่มานานหลายศตวรรษ ลวดลายบนซูมูกิแต่ละผืนเกิดจากเทคนิคการทอไหมแทนการเขียนลาย โดยเส้นไหมดิบแต่ละเส้นที่ผ่านการสาวมือที่ย้อมขึ้นเป็นพิเศษ จะถูกเคลือบด้วยกาวจากสาหร่ายทะเลซึ่งขึ้นอยู่ใกล้เกาะแห่งนี้เท่านั้น ก่อนนำไปย้อมด้วยเปลือกต้นไทชิกิเพื่อเพิ่มความแข็งแรงและการดูดซับสีแดงก่ำให้เด่นชัด เส้นไหมจะถูกย้อมไว้ 24 ชั่วโมงและทำซ้ำ 30-40 ครั้ง เพื่อให้ได้สีที่สม่ำเสมอ ก่อนนำไปหมักด้วยโคลนตามกรรมวิธีดั้งเดิม กิโมโนแต่ละชุดจะต้องใช้เส้นไหมถึง 1,200 เส้นเพื่อให้ได้ผ้าซูมูกิยาว 12 เมตร และช่างทอต้องใช้เวลาอีกประมาณ 2-12 เดือนที่หูกทอผ้าเพื่อให้ได้กิโมโนซูมูกิที่สมบูรณ์แบบ

แต่กระบวนการของผ้าซูมูกินั้นสวนทางกับวิถีชีวิตปัจจุบันของชาวญี่ปุ่น ดังนั้นในโรงงานอุตสาหกรรมทอผ้าที่โตเกียว เครื่องจักรจึงผลิตผ้ากิโมโนจากใยสังเคราะห์ ที่ช่วยลดทั้งเวลา แรงงาน และต้นทุน โรงงานเหล่านี้มีกำลังการผลิตกิโมโนมากกว่า 2,000 ชุดต่อเดือน เพื่อตอบสนองความต้องการกิโมโนผ้าใยสังเคราะห์ที่เพิ่มมากขึ้น เนื่องจากมีความทนทานและดูแลง่าย ขณะที่การออกแบบลวดลายก็เป็นไปตามกระแสแฟชั่นที่ขายได้รวดเร็ว ความหลากหลายของกิโมโนทัั้งซูมูกิหรือกิโมโนใยสังเคราะห์มีราคาขายตั้งแต่ 3,000-2,600,000 บาท และคิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 5 ของตลาดสิ่งทอญี่ปุ่น

กิโมโนเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งของเรื่องราวยาวนานในการถักทอผืนผ้า ตามวัตถุประสงค์การใช้งานที่เปลี่ยนไป จากเครื่องป้องกันร่างกายจากความหนาวร้อน ความศรัทธาตามประเพณี จนกระทั่งใช้ห่อหุ้มร่างกายเพื่อส่งวิญญานไปยังสวรรค์ เวลาได้พัฒนาให้การรังสรรค์ผืนผ้าเต็มไปด้วยชีวิตชีวา อุตสาหกรรมทอผ้าจากโรงงานเล็กๆ ที่ผลิตอย่างเรียบง่ายเติบโตเป็นโรงงานขนาดใหญ่ที่ผูกพันอย่างแน่นแฟ้นกับอุตสาหกรรมแฟชั่น ความต้องการสิ่งทอเหล่านี้วิ่งพลุ่นพล่านจากเวทีแฟชั่นที่มิลานไปถึงนิวยอร์ก และสร้างความเติบโตให้กับอุตสาหกรรมข้างเคียง ทั้งเครื่องหนัง เครื่องประดับ โฆษณา สื่อ กระทั่งวงการกีฬา โฉมหน้าของผ้าและสิ่งทอยังถูกเสริมเติมแต่งให้ทันสมัยด้วยนวัตกรรมทางวิทยาศาสตร์ที่น่าทึ่งจนเกิดเป็นเครื่องมือที่มีคุณสมบัติมากมายกว่าเครื่องนุ่งห่ม

คงปฏิเสธไม่ได้ว่า ธุรกิจสิ่งทอมีอิทธิพลอย่างยิ่งต่อระบบเศรษฐกิจโลก ในบางประเทศ การตกขบวนเพราะปรับตัวด้านการผลิตไม่ทันทำให้อุตสาหกรรมนี้อับแสง บางประเทศได้โอกาสจากความได้เปรียบเรื่องต้นทุนแรงงาน ขณะที่บางประเทศกำลังชื่นชมกับผืนผ้าในแง่มุมของงานฝีมือล้ำค่าที่บัดนี้ได้กลายเป็นมรดกตกทอด และไม่ว่าเส้นด้ายที่ทอขึ้นมาเป็นผืนผ้านั้น จะมาจากเสียงกี่ทอผ้าที่กระทบกันจากหมู่บ้านไกลโพ้น หรือเสียงเครื่องจักรที่ดังกึกก้องจากโรงงานขนาดใหญ่ ผลลัพธ์ของการผลิตนี้ล้วนเป็นเรื่องน่าชื่นชมทั้งสิ้น เพราะมันได้สะท้อนให้เห็นถึงความมานะอย่างแรงกล้าของช่างฝีมือ และความชาญฉลาดด้านเทคโนโลยีของคนเรานั่นเอง