วิวาห์สวรรค์กับนรก

วิวาห์สวรรค์กับนรก หรือ The Marriage of Heaven and Hell (1790-1793) เป็นหนึ่งในผลงานที่แสดงอัจฉริยภาพทางศิลปะและปรัชญาของ William Blake ได้เด่นชัดที่สุด งานเขียนชิ้นนี้ไม่ใช่เพียงบทกวี แต่คือการระเบิดพลังแห่งความคิดต่อต้านอำนาจทางศีลธรรมแบบดั้งเดิม โดยใช้รูปแบบของบทพยากรณ์ กวีนิพนธ์ ภาพแกะไม้ และการเสียดสี (satire) ผสมผสานกันอย่างแนบแน่น จนกลายเป็นงานที่ทั้งงามสง่าและรุนแรงในคราเดียว
หัวใจของ The Marriage of Heaven and Hell อยู่ที่การท้าทายระบบคุณค่าแบบทวิภาวะที่แบ่งโลกออกเป็น "ดี-ชั่ว", "สวรรค์-นรก", "เหตุผล-ปรารถนา" ตามกรอบของศาสนาคริสต์ในยุค Enlightenment เบลคไม่ปฏิเสธนรกหรือความปรารถนามัน แต่ยกระดับนรกให้เป็นพลังแห่งชีวิต เป็นพลังสร้างสรรค์ ซึ่งตรงข้ามกับสวรรค์ที่เขามองว่าเป็นตัวแทนของการควบคุมและการยับยั้ง
เขาเขียนว่า "Without Contraries is no progression." หมายความว่า การพัฒนาทางจิตวิญญาณต้องอาศัยความขัดแย้ง มิใช่การกำจัดมัน ความขัดแย้งระหว่าง "พลัง" กับ "เหตุผล", ระหว่าง "พลังปรารถนา" กับ "ศีลธรรม" คือแรงขับที่แท้จริงของมนุษย์
ภูมิปัญญาจากนรก ในส่วนที่เป็นที่รู้จักดีที่สุดของงานนี้ คือการที่เบลคได้เสนอ "สุภาษิตจากนรก" (Proverbs of Hell) ซึ่งพลิกความหมายของคำสอนทางศาสนาเดิม เช่น "The road of excess leads to the palace of wisdom" หรือ "Sooner murder an infant in its cradle than nurse unacted desires." สุภาษิตเหล่านี้ไม่ได้ส่งเสริมความรุนแรงหรือความลามก แต่เน้นการปลดปล่อยความคิด การแสดงออกอย่างเป็นธรรมชาติ และการกล้าหาญที่จะก้าวออกจากกรอบศีลธรรมที่ยับยั้งชีวิตไว้
เบลคนำเสนอ “Memorable Fancies” หรือ “นิมิตอันควรจดจำ” เป็นตอน ๆ ซึ่งมีลักษณะกึ่งนิมิต กึ่งปรัชญา เหมือนกับวรรณกรรมแนว Visionary Literature เบลคพูดคุยกับภูตผีปีศาจ เทวดา หรือแม้แต่กวีในอดีต เพื่อสำรวจสัจธรรมในรูปแบบที่เหนือกว่าตรรกะแบบแห้งแล้ง มันคือการเผยให้เห็นประสบการณ์ทางจิตวิญญาณอย่างลึกซึ้งที่มิติเชิงศีลธรรมธรรมดาไม่สามารถเข้าถึงได้
นอกจากการวิจารณ์ศีลธรรมแล้ว เบลคยังมองเห็นความเกี่ยวพันระหว่างระบบศีลธรรมแบบกดขี่กับอำนาจทางการเมืองและศาสนา เขาใช้เสียงของ "ปีศาจ" (ซึ่งอาจเป็นเสียงของเบลคเอง) ในการเปิดโปงการหลอกลวงและการบิดเบือนของศาสนา โดยเฉพาะคริสต์ศาสนาแบบเคร่งครัดในยุคสมัยของเขา โดยเบลคแสดงตนอย่างชัดเจนว่าเป็นผู้มีแนวคิดเสรีนิยมสุดโต่ง เขาเชื่อในพลังแห่งปัจเจก ความหลากหลายทางจิตวิญญาณ และการต่อต้านโครงสร้างที่กดขี่ความคิดและจินตนาการ
บทกวีในฐานะ “พลังปฏิวัติ” The Marriage of Heaven and Hell คือการแสดงออกถึงบทกวีในฐานะพลังแห่งการปฏิวัติ ความเป็นกวีของเบลคไม่ได้อยู่ที่เสียงสัมผัสหรือสัมผัสในรูปแบบเท่านั้น แต่อยู่ใน “พลังแห่งการมองเห็น” (visionary power) และการสร้างภาษาใหม่ให้แก่ความคิด บทกวีของเขาจึงกลายเป็นทั้งการปลดปล่อย และการเรียกร้องให้ผู้อ่าน “ตื่นรู้” ด้วยตนเอง