แถลงการณ์พรรคคอมมิวนิสต์ (The Communist Manifesto)

คำแถลงการณ์ของพรรคคอมมิวนิสต์ หรือ The Communist Manifesto เป็นแผ่นพับทางการเมืองที่มาร์กซกับเองเกลส์ร่างให้กับ Communist League และพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกในลอนดอนปี 1848 เพื่อเสนอกรอบคิดแบบ "สังคมนิยมเชิงวิทยาศาสตร์" วิเคราะห์ประวัติศาสตร์ผ่านเลนส์ความขัดแย้งระหว่างชนชั้น และเรียกร้องการรวมตัวของกรรมาชีพเพื่อปลดปล่อยตนจากการขูดรีดของนายทุน
มาร์กซและเองเกลส์ร่างต้นฉบับปลายปี 1847 แล้วพิมพ์ออกมาเป็นแผ่นพับในเดือนกุมภาพันธ์ 1848 ท่ามกลางกระแสการปฏิวัติในยุโรป (Revolutions of 1848) เป็นช่วงเวลาที่คำพูดเช่น "ผีคอมมิวนิสต์กำลังกระพืออยู่ทั่วยุโรป" ถูกใช้เป็นวาทกรรมเปิดเพื่อชี้ว่าความคิดของชนชั้นกรรมาชีพกลายเป็นภัยคุกคามต่อระเบียบเก่า เอกสารนี้มีทั้งบทวิเคราะห์เชิงทฤษฎีและแผนปฏิบัติการระยะสั้น

หนังสือแบ่งออกเป็น 4 ส่วนหลัก โดยบทนำ จะกล่าวเปิดจุดประสงค์และท่วงทำนองเชิงโวหาร (spectre) เพื่อประกาศการมาถึงของปัญหาสังคม
ประโยคเปิดที่มีชื่อเสียง "A spectre is haunting Europe the spectre of communism" ทำหน้าที่ทั้งเป็นการท้าทายชนชั้นปกครองและเป็นประกาศตัวตนเชิงวาทศิลป์ของเอกสาร ไม่ใช่แค่ข้อเรียกร้องเชิงนโยบาย แต่เป็นการเคลื่อนไหวเชิงประวัติศาสตร์ที่กำลังก่อตัว คำนำวางกรอบว่าเรากำลังอ่าน "ประวัติศาสตร์เป็นประวัติศาสตร์ของการต่อสู้ระหว่างชนชั้น" เป็นแก่นกลางที่จะขับเคลื่อนการวิเคราะห์ทั้งหมด

บทที่ 1 ชนชั้นนายทุนและชนชั้นกรรมาชีพ มาร์กซ์ใช้หลักคิด ประวัติศาสตร์วัตถุนิยม (historical materialism) สถานะของชนชั้นถูกกำหนดจากความสัมพันธ์กับวิธีการผลิต (means of production) เมื่อรูปแบบการผลิตเปลี่ยน ชนชั้นและการต่อสู้ใหม่ก็เกิดขึ้น
บทนี้ชี้ให้เห็นบทบาท "ปฏิวัติ" ของกระฎุมพีในฐานะผู้ทำให้ระบบศักดินาพังทลาย และผงาดขึ้นมาด้วยระบบทุนนิยม แต่ในเวลาเดียวกันกระฎุมพีก็สร้างเงื่อนไขให้กรรมาชีพ (proletariat) เกิดและขยายตัวจนกลายเป็น "ผู้ขุดหลุมฝังตนเอง" (grave-diggers) ของทุน ความขัดแย้งทางผลประโยชน์จึงนำไปสู่ความเป็นไปได้ของการปฏิวัติ
นอกจากนี้มีการวิเคราะห์กระบวนการทั่วไปของทุนนิยม การขยายตลาด การวางมาตรฐานแรงงาน การแปรสภาพความสัมพันธ์สังคมเป็นสิ่งซื้อขาย (commodification) และความไม่แน่นอนของความสัมพันธ์เดิม "all that is solid melts into air" วาทกรรมสำคัญที่สะท้อนความผันผวนของสังคมสมัยใหม่

บทที่ 2 ชนชั้นกรรมาชีพและคอมมิวนิสต์ บทนี้อธิบายว่า คอมมิวนิสต์แตกต่างจากพรรคอื่นๆ อย่างไร คอมมิวนิสต์ไม่ใช่กลุ่มที่แยกตัวออกจากกรรมาชีพ แต่เป็นส่วนสำนึกที่ก้าวหน้าของกรรมาชีพในฐานะชนชั้น พวกเขาไม่ปกป้องชนชั้นเฉพาะ แต่ต่อต้านการเป็นทาสของแรงงานภายใต้ทุน
มีประโยคสำคัญสรุปทฤษฎีของคอมมิวนิสต์ในเชิงกว้าง (ข้อความในต้นฉบับแสดงว่าสรุปได้ว่าเป็นการยกเลิกกรรมสิทธิ์เอกชนในที่ดิน/ทรัพย์สินส่วนใหญ่) จุดนี้ถูกนำเสนอในบริบทของการปลดปล่อยชนชั้นโดยรวม
มาร์กซ์ เองเกลส์เสนอมาตรการเชิงนโยบายขั้นต้น ที่ "อาจใช้ได้ในประเทศที่ก้าวหน้าที่สุด" โดยระบุไว้ 10 ข้อ เช่น
1. ยกเลิกกรรมสิทธิ์ในที่ดิน และนำค่าเช่าที่ดินไปใช้ประโยชน์สาธารณะ
2. เก็บภาษีแบบก้าวหน้า
3. ยกเลิกสิทธิการสืบมรดก
4. ยึดทรัพย์สินของผู้อพยพและผู้ก่อกบฏ
5. รวมศูนย์เครดิตไว้ในมือรัฐ (ธนาคารชาติที่มีทุนของรัฐเป็นเอกสิทธิ์)
6. รวมศูนย์การขนส่ง/การสื่อสารไว้ในมือรัฐ
7. ขยายการผลิตอุตสาหกรรมโดยรัฐ (รวมการผลิตสำคัญภายใต้การควบคุมของสังคม)
8. ให้ทุกคนมีหน้าที่ทำงาน เอาชนะความเป็นปัจเจกที่ว่างงานโดยการรวมงานสาธารณะ
9. ผสมผสานการเกษตรกับการผลิตอุตสาหกรรม กำจัดความแตกต่างระหว่างชนบทกับเมือง
10. ให้การศึกษาสาธารณะฟรีและยกเลิกการใช้แรงงานเด็กในโรงงาน เป็นต้น
มาร์กซ์ไม่ได้นำรายการเหล่านี้เสนอว่าเป็น "รายการคำสาป" นิรันดร์ของคอมมิวนิสต์ แต่เป็นข้อเสนอเชิงยุทธศาสตร์ที่ "ใช้งานได้" ในบางบริบทประเทศ พวกเขาย้ำว่าแต่ละมาตรการจะถูกปรับให้เข้ากับสถานการณ์เฉพาะของแต่ละประเทศ

บทที่ 3 วรรณกรรมสังคมนิยมและคอมมิวนิสต์ เป็นบทวิพากษ์ลัทธิสังคมนิยมอื่น ๆ ในยุคนั้น เรียงลำดับจาก "สังคมนิยมปฏิกิริยา" (เช่น สังคมนิยมแบบศักดินา) "สังคมนิยมอนุรักษ์นิยม กระฎุมพี" ไปจนถึง "สังคมนิยมกุศล" และ "สังคมนิยมอุดมคติ" (utopian)
มาร์กซ์และเองเกลส์ชี้ว่าลัทธิอื่นๆ แม้จะมีภาพรวมการวิพากษ์ต่อทุน แต่ส่วนใหญ่ไม่เข้าใจบทบาทปฏิวัติของกรรมาชีพ และมักมุ่งไปหาการปรับปรุงหรือการชดเชยแทนการเปลี่ยนแปลงโครงสร้าง

บทที่ 4 จุดยืนของคอมมิวนิสต์ต่อบรรดาพรรคฝ่ายค้านที่มีอยู่ สรุปจุดยืนว่า คอมมิวนิสต์สนับสนุนการต่อสู้ของชนชั้นกรรมาชีพในแต่ละประเทศ สนับสนุนการเคลื่อนไหวที่ผลักดันสังคมไปข้างหน้า แม้ในบางเวลาต้องร่วมมือกับกลุ่มอื่นเป็นพันธมิตรชั่วคราว แต่เป้าประสงค์สุดท้ายต้องเป็นการปลดปล่อยชนชั้นโดยรวม
หนังสือแถลงการณ์พรรคคอมมิวนิสต์ปิดท้ายบทด้วยคำประกาศเชิงสากลที่เป็นที่จดจำว่า "Workers of the world, unite!" เป็นการย้ำหลักการสากลนิยมของคอมมิวนิสต์

วสันต์ สันติชน
ผู้แปล