เพ่งพิศชีวิตด้วยจิตที่มืดมัว (A Cynic Looks at Life)

ในบรรดาหนังสือที่มองชีวิตด้วยสายตาอันเยือกเย็นและเฉียบคม A Cynic Looks at Life ของแอมโบรส เบียร์ซ (Ambrose Bierce) คือกระจกเงาที่สะท้อนความจริงอันไม่อาจมองตรงได้โดยที่ไม่สะท้าน มันเป็นงานเขียนที่เหมือนคมมีดกรีดลงบนเนื้อแห่งความเชื่อของมนุษย์ เพื่อเปิดให้เห็นความเปลือยเปล่าของสัจจะที่เรามักพยายามปิดบังไว้ด้วยคำโกหกแสนสุภาพ
เบียร์เป็นกวีแห่งความประชด เสียดสี เขามองชีวิตด้วยสายตาของผู้ที่เห็นความไร้สาระในทุกสิ่งที่มนุษย์ยกย่อง เขาไม่เชื่อในความศักดิ์สิทธิ์ของอำนาจ ศีลธรรม หรือแม้แต่ความหวัง เขาเปิดผ้าคลุมของอุดมคติออกด้วยรอยยิ้มอันเย้ยหยัน และเผยให้เห็นรากฐานของมันที่ตั้งอยู่บนความหลงผิด ความกลัว และความเห็นแก่ตัวของมนุษย์เอง
หนังสือเล่มนี้คือการบันทึกข้อคิดของ "คนถากถาง" ที่ไม่ได้จงใจทำลายความหวังของผู้อื่น หากแต่ต้องการคืนความจริงให้แก่โลกที่เต็มไปด้วยภาพลวงตา A Cynic Looks at Life คือการรื้อถอนความศรัทธาอันบอดมัว เพื่อให้ผู้อ่านได้สร้างความเข้าใจขึ้นใหม่จากซากแห่งมายาที่พังทลายลง
ในทุกบทเบียร์ซใช้ภาษาที่แหลมคมราวกับเหล็กกล้า เขาเขียนด้วยน้ำเสียงที่เหมือนทั้งนักปรัชญาและผู้มีอารมณ์ขันที่รู้ดีว่ามนุษย์นั้นเป็นสิ่งมีชีวิตที่งดงามเพราะความโง่เขลา เขาเสียดสีศีลธรรมโดยไม่โกรธแค้น เสียดสีศาสนาโดยไม่ดูหมิ่น และเสียดสีมนุษย์โดยไม่ปฏิเสธความเป็นมนุษย์ของตนเอง เขาเพียงเปิดโปงว่า "ความดี" และ "ความชั่ว" นั้นอาจเป็นเพียงคำสองคำที่เปลี่ยนกันได้ เมื่อมองจากอีกฝั่งของกระจก
ปรัชญาของเบียร์ซคือปรัชญาแห่งการไม่ไว้ใจโลก แต่ในความไม่ไว้ใจนั้นกลับซ่อนความรักลึกซึ้งต่อความจริง เขาไม่หวังจะให้มนุษย์เป็นสิ่งที่ดีกว่านี้ เขาเพียงอยากให้มนุษย์ "เห็น" ตนเองโดยไม่หลอกตัวเองอีกต่อไป เขาเชื่อว่า ความหลอกลวงอันยิ่งใหญ่ที่สุดไม่ใช่การโกหกต่อกัน แต่คือการที่มนุษย์สร้างภาพลวงของความหวังขึ้นเพื่อปิดบังความเปล่าเปลี่ยวของชีวิต
A Cynic Looks at Life เป็นงานที่ตั้งคำถามต่อทุกสิ่งที่เราเชื่อว่าศักดิ์สิทธิ์ ต่อสังคม ต่อความยุติธรรม ต่อศีลธรรม ต่อความรัก และต่อชีวิตเอง เบียร์ซไม่ได้เสนอคำตอบ แต่ชี้ให้เห็นว่าความสงบของจิตใจนั้นมิได้อยู่ในศรัทธาที่หลับใหล แต่อยู่ในสายตาที่ตื่นรู้ถึงความขมขื่นและความไร้ความหมายอย่างซื่อสัตย์
อย่างไรก็ตาม แม้จะดูเย็นชาและสิ้นหวัง แต่หากเพ่งพิศลึกลงไป เราจะพบความอ่อนโยนที่ซ่อนอยู่ในความถากถางของเขา ความอ่อนโยนของผู้ที่เห็นโลกอย่างแจ่มชัดและยังคงยิ้มให้ ความถากถางของเบียร์ซจึงมิใช่การปฏิเสธ แต่คือการยอมรับโลกอย่างที่มันเป็น โดยไม่ประดับด้วยคำปลอบใจที่หลอกลวง เขาไม่สาปแช่งความโง่ของมนุษย์ แต่เข้าใจว่าความโง่นั้นคือส่วนหนึ่งของความงามอันน่าสงสารของเผ่าพันธุ์เรา
ในเชิงวรรณศิลป์ หนังสือเล่มนี้คือเพชรที่เจียระไนด้วยความคิดและภาษาที่เฉียบ ทุกประโยคเต็มไปด้วยประกายของอารมณ์ขันแบบมืดมิด (dark irony) ที่ทั้งขบขันและเจ็บปวดในเวลาเดียวกัน การอ่านงานของเบียร์ซจึงเหมือนการดื่มไวน์ขมที่ทำให้เรารู้สึกมีชีวิตชีวาขึ้นในความสิ้นหวัง
A Cynic Looks at Life คือบทบันทึกของมนุษย์ผู้ยืนอยู่เดียวดายท่ามกลางซากแห่งอุดมคติ และเลือกที่จะหัวเราะแทนการร่ำไห้ เพราะเขารู้ว่าทั้งความสุขและความเศร้าล้วนชั่วคราว เขาเลือกที่จะเฝ้ามองโลกอย่างสงบในขณะที่โลกยังหลับใหลในภาพฝันของมันเอง นี่จึงไม่ใช่หนังสือของผู้สิ้นศรัทธา หากแต่เป็นคัมภีร์ของผู้ที่ "ศรัทธาในความจริง" มากกว่าสิ่งอื่นใด แม้ความจริงนั้นจะโหดร้าย เย็นชา หรือปราศจากความหมาย แต่ก็เป็นความจริงเพียงหนึ่งเดียวที่ไม่ทรยศใครเลย
เบียร์ซอาจมองโลกด้วยรอยยิ้มของผู้ถากถาง ทว่าในรอยยิ้มนั้นเอง มีประกายแห่งปัญญา ประกายที่บอกเราว่า การมองโลกอย่างสิ้นหวัง อาจเป็นหนทางเดียวที่จะเข้าใจมันได้อย่างลึกซึ้งที่สุด

รวีร์ วรกิตติกุล
ผู้แปล