บทกวีศาสตร์ของอริสโตเติล (The Poetics of Aristotle)

หนังสือบทกวีศาสตร์ของอริสโตเติล (Poetics) คือรากฐานแห่งภูมิปัญญาวรรณศิลป์ของโลกตะวันตก คืออัญมณีแห่งความคิดที่ส่องประกายข้ามกาลเวลา จากโรงละครแห่งเอเธนส์สู่หัวใจของศิลปินทุกยุคทุกสมัย มันมิใช่เพียงตำรา หากคือภูมิปัญญาว่าด้วยศิลปะแห่งการเล่าเรื่อง การสร้างอารมณ์ และการเข้าใจธรรมชาติอันลึกลับของ "โศกนาฏกรรม" ซึ่งสะท้อนความจริงของชีวิตอย่างเปลือยเปล่า
อริสโตเติลเขียน Poetics ด้วยจิตใจของนักปรัชญาและสายตาของกวี เขาไม่เพียงตั้งคำถามว่า "วรรณกรรมคืออะไร" หากถามลึกลงไปว่า "เหตุใดมนุษย์จึงจำเป็นต้องเล่าเรื่อง" เขามองศิลปะมิใช่เพียงความบันเทิง แต่คือการแสดงออกของธรรมชาติแห่งการเข้าใจตนเอง เขาเห็นว่าโศกนาฏกรรมมิใช่ความเศร้าเพื่อความเศร้า หากคือพิธีกรรมแห่งการชำระใจ ผ่านสิ่งที่เขาเรียกว่า catharsis การปลดเปลื้องอารมณ์ด้วยความจริงอันงดงามของความเจ็บปวด
อริสโตเติลได้วางรากฐานให้กับศิลปะการเล่าเรื่องทั้งหมดของมนุษยชาติ เขากล่าวถึง mythos (โครงเรื่อง) ในฐานะหัวใจของวรรณคดี กล่าวถึง ethos (ลักษณะตัวละคร) ในฐานะเงาสะท้อนของจิตใจ และ dianoia (ความคิด) ในฐานะดวงประทีปที่ส่องให้เห็นความหมายของการกระทำ ทุกอย่างสัมพันธ์กันในระเบียบแห่งความงาม ที่ไม่ได้เกิดจากความบังเอิญ แต่จากการเข้าใจธรรมชาติของมนุษย์อย่างถ่องแท้
บทกวีศาสตร์ของอริสโตเติลนี้ มิได้เป็นเพียงตำราแห่งกฎเกณฑ์ของกวีนิพนธ์ แต่คือการสนทนากับจิตวิญญาณของศิลปะ มันเปิดทางให้เราตระหนักว่าทุกบทละคร ทุกบทกวี ทุกนวนิยายที่ยิ่งใหญ่ในโลก ล้วนมีสายเลือดของมัน สายเลือดแห่งการใคร่ครวญถึงชีวิต ความสูญเสีย และความหมายของการมีอยู่ อริสโตเติลมิได้สอนให้เราสร้างงานศิลป์ตามสูตร หากสอนให้เรา "เข้าใจ" ความงามในฐานะที่มันสะท้อนความจริง
ในทุกประโยคของบทกวีศาสตร์ ซ่อนปัญญาและความเคลื่อนไหวของชีวิตพร้อมกัน เขาอธิบายโครงสร้างของโศกนาฏกรรมด้วยเหตุผลเย็นเยียบ แต่เบื้องลึกกลับอาบด้วยความอ่อนโยนของผู้ที่เข้าใจหัวใจมนุษย์อย่างถ่องแท้ เขาเห็นว่าความเศร้าโศกในละครมิใช่สิ่งที่ต้องหลีกหนี แต่คือหนทางหนึ่งในการเข้าถึงความจริง ความจริงที่เราไม่อาจเผชิญในชีวิตจริงโดยตรง
กล่าวโดยสรุป บทกวีศาสตร์ของอริสโตเติลคือคัมภีร์แห่งศิลปะการเข้าใจมนุษย์ ผ่านภาษาของเรื่องเล่า มันคือกระจกเงาที่สะท้อนให้เห็นว่า "ความงาม" และ "ความจริง" ไม่ได้เป็นสองสิ่งที่แยกขาดจากกัน หากคือคู่รักนิรันดร์ที่กอดกันอยู่ในหัวใจของศิลปะทุกแขนง หนังสือเล่มนี้คือรากของทุกบทกวี คือคำกระซิบของเหตุผลต่ออารมณ์ และคือบทกวีแห่งความเข้าใจอันลึกที่สุด ที่มนุษย์เคยเขียนถึงมนุษย์ด้วยกันเอง

เนษฐ์ ธาราธิเบศร์
ผู้แปล