เผชิญชีวิตอย่างไม่หวาดหวั่น (Facing Life Fearlessly)

ผลงานของคลาเรนซ์ แดร์โรว์ นักกฎหมายผู้ยิ่งใหญ่ นักคิดผู้กล้าหาญ และมนุษย์ผู้เห็นความเปราะบางของชีวิตอย่างแจ่มชัด เขาคือเสียงของปัญญาที่เปล่งออกมาจากหัวใจที่ผ่านไฟแห่งความสงสัย ความทุกข์ และความเข้าใจในธรรมชาติของมนุษย์อย่างลึกซึ้งยิ่งกว่าใคร บทความทั้งสี่เรื่องที่ข้าพเจ้านำมาแปลนี้ คือการสะท้อนปรัชญาชีวิตของเขาที่ยืนอยู่ท่ามกลางความมืดของโลกด้วยความสงบของผู้ที่ไม่แสวงหาความปลอบใจจากสิ่งลึกลับ แต่แสวงหาความจริงจากความซื่อสัตย์ต่อใจของตนเอง
เผชิญชีวิตอย่างไม่หวาดหวั่น หรือ Facing Life Fearlessly แดร์โรว์เชื่อว่าชีวิตไม่ใช่สิ่งที่ต้องหลบหนี แต่คือสิ่งที่ต้องมองตรงเข้าไปด้วยสายตาแห่งสติและความเข้าใจ เขาไม่เรียกร้องให้มนุษย์ยอมจำนนต่อโชคชะตา หรือแสร้งยิ้มให้ความทุกข์ แต่ให้ "เห็น" มันอย่างเต็มตา และยอมรับว่าความทุกข์คือส่วนหนึ่งของการมีชีวิต ในสายตาของแดร์โรว์ ความกลัวคือศัตรูที่แท้จริงของมนุษย์ กลัวความตาย กลัวความสูญเสีย กลัวสิ่งที่ไม่รู้ เขาให้เราปลดปล่อยตนเองจากความกลัวนั้นเสีย ไม่ใช่ด้วยศรัทธาอันมืดบอด แต่ด้วยปัญญา ด้วยความเข้าใจว่า "ความกลัว" เป็นสิ่งที่เกิดจากจิตใจของเราเอง มิใช่จากธรรมชาติ
แดร์โรว์มองว่า หากเรามีความกล้าที่จะมองชีวิตโดยไม่หลอกตัวเอง เราจะพบว่าไม่มีสิ่งใดในโลกที่ควรหวาดกลัว ความตายไม่ใช่ศัตรู หากคือการคืนสู่ความสงบอันนิรันดร์ ความทุกข์ไม่ใช่คำสาป แต่คือเครื่องเตือนใจให้เรารู้ว่าชีวิตนี้เปราะบางและมีค่าเกินกว่าจะใช้ไปอย่างไร้สติ สำหรับแดร์โรว์ "การเผชิญชีวิตอย่างไม่หวาดหวั่น" ไม่ได้หมายถึงการแข็งแกร่งอย่างวีรบุรุษ หากคือการซื่อตรงต่อความจริงอย่างมนุษย์ผู้ตื่นรู้ รู้ว่าความงามของชีวิตอยู่ในความไม่แน่นอน และรู้ว่าความสงบที่แท้จริงเกิดจากการยอมรับความจริงทั้งหมด ทั้งความสุข ความทุกข์ ความเกิด และความดับอย่างอ่อนโยน
ในเรื่อง ความปลอบประโลมแห่งลัทธิมองโลกในแง่ร้าย หรือ The Consolations of Pessimism แดร์โรว์ได้กลับหัวแนวคิดของโลกที่ชื่นชม "ความหวัง" และตีตรา "ความสิ้นหวัง" ว่าเป็นความผิด เขาเขียนอย่างคมคายว่า การมองโลกในแง่ร้าย มิใช่คำสาป หากคือความเข้าใจที่ลึกที่สุดของผู้ที่มองชีวิตโดยไม่ใส่สีแต่งแต้ม ความหวังที่ไร้เหตุผลทำให้มนุษย์วิ่งตามเงา ส่วนการมองโลกในแง่ร้ายที่แท้จริงกลับทำให้เรายืนอยู่กับความจริงโดยไม่ต้องกลัวว่าความผิดหวัง
แดร์โรว์กล่าวว่า ผู้ที่กล้ามองโลกอย่างมืดมนอย่างซื่อสัตย์ ต่างหากที่มีโอกาสพบ "ความสงบ" เพราะเขาไม่ถูกหลอกโดยภาพลวงของความดีงามที่โลกสร้างขึ้นเพื่อปลอบตัวเอง การมองโลกในแง่ร้ายทำให้เราหยุดแสวงหาสวรรค์ที่ไม่มีอยู่จริง และเริ่มสร้างความเมตตาในโลกที่เราอยู่จริง ๆ
สำหรับแดร์โรว์ "ความสิ้นหวัง" ไม่ใช่ความพ่ายแพ้แต่คืออิสรภาพ อิสรภาพจากการคาดหวัง อิสรภาพจากการหลอกตัวเอง เมื่อเราไม่ต้องเชื่อว่าทุกสิ่งจะต้องดีเสมอ เราก็เริ่มเข้าใจว่า แม้ในความมืดของโลก ก็ยังมีความงามของแสงเล็ก ๆ ที่เกิดจากการยอมรับอย่างสงบ เขาไม่ได้สอนให้คนสิ้นหวัง แต่สอนให้เรารู้ว่า "การยอมรับความสิ้นหวัง" ต่างหาก คือหนทางที่จะนำไปสู่ความสงบที่แท้จริง เพราะมันคือการวางภาระของการต้องทำให้ชีวิตสมบูรณ์แบบ แล้วอยู่กับมันอย่างเข้าใจ
ส่วนเรื่อง เหตุใดข้าพเจ้าจึงเป็น "แอกนอสทิค" หรือ Why I Am an Agnostic คือบทสารภาพทางปรัชญาของแดร์โรว์ ถ้อยคำของผู้ที่เดินผ่านเส้นทางแห่งศรัทธา จนไปถึงขอบเขตที่ศรัทธาไม่อาจตอบคำถามของจิตใจได้อีกต่อไป เขาไม่ได้ปฏิเสธพระเจ้าอย่างคนโกรธแค้น แต่ตั้งคำถามด้วยความจริงใจของผู้แสวงหาความหมายของชีวิต แดร์โรว์กล่าวว่า ความไม่รู้ (agnosticism) คือความซื่อสัตย์ทางปัญญา เพราะไม่มีใครรู้ได้จริงว่ามีพระเจ้าหรือไม่ เขาไม่อาจยอมรับคำตอบที่สังคมหรือศาสนาบังคับให้เชื่อ โดยปราศจากเหตุผลหรือหลักฐาน เพราะสำหรับเขา "ความจริงที่ไม่อาจพิสูจน์ได้" ไม่ควรได้รับการบูชา เขาเห็นว่าศาสนาเป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นจากความกลัวกลัวความตาย กลัวความไร้ความหมาย และกลัวความว่างเปล่าหลังความตาย ศาสนาอาจมอบความปลอบใจ แต่ในขณะเดียวกัน ก็พรากเสรีภาพของความคิดไปจากมนุษย์ ทำให้เรากลัวเกินกว่าจะตั้งคำถาม แดร์โรว์ไม่ปฏิเสธคุณค่าของศีลธรรม แต่เขาปฏิเสธแนวคิดที่ว่าความดีต้องมีรางวัล และความชั่วต้องถูกลงโทษ เขาเชื่อว่ามนุษย์ควรทำดีเพราะเข้าใจ ไม่ใช่เพราะหวังจะได้รับการอภัยจากสิ่งลึกลับ "ความไม่เชื่อในพระเจ้า" สำหรับแดร์โรว์ จึงไม่ใช่ช่องว่างของปัญญา แต่คือความอ่อนน้อมของผู้ที่กล้ายอมรับว่าความจริงนั้นใหญ่เกินกว่าที่จะถูกบรรจุลงในหลักคำสอนใด
ปรัชญาชีวิตแบบแดร์โรว์คือปรัชญาที่ไม่หลบเลี่ยงความเจ็บปวด ไม่หลีกหนีจากความไม่แน่นอน และไม่ซ่อนตัวในศรัทธา เขาเรียกร้องให้มนุษย์ยืนอยู่ในโลกด้วยความซื่อสัตย์และเมตตา ด้วยใจที่ไม่หลอกตัวเองและไม่ลวงใคร เขามองว่าความจริงของชีวิตอาจโหดร้าย แต่การหลอกตัวเองว่าสวยงามยิ่งโหดร้ายกว่า ในความไม่รู้ เราอาจพบความสงบ ในความสิ้นหวัง เราอาจพบความเข้าใจ และในความไม่ศรัทธา เราอาจพบความรักที่บริสุทธิ์ที่สุด เพราะมันเกิดจากมนุษย์ถึงมนุษย์ ไม่ผ่านอำนาจหรือคำสัญญาใด ๆ แดร์โรว์คือผู้มองโลกเหนือม่านมายา เขาเชื่อว่าความกล้าที่แท้จริงของมนุษย์คือการใช้ชีวิตในโลกที่มืดมิดโดยที่ไม่ต้องสร้างแสงเทียมขึ้นมาหลอกตัวเอง เมื่ออ่านบทความเหล่านี้จบ เราอาจไม่ได้พบกับคำตอบใด ๆ แต่จะได้ยินเสียงหนึ่งแผ่วเบาในใจ เสียงของความจริงที่ว่า ชีวิตนี้อาจไร้ความหมาย แต่ก็ยังงดงามอย่างประหลาด เพียงเพราะเรากล้าที่จะเผชิญหน้ากับมันอย่างซื่อตรง

รวีร์ วรกิตติกุล
ผู้แปล