อารัมภบทว่าด้วยเชกสเปียร์: กวีผู้สะท้อนชีวิต (Preface to Shakespeare)

อารัมภบทว่าด้วยเชกสเปียร์ หรือ Preface to Shakespeare ของซามูเอล จอห์นสัน คือบทวิจารณ์ที่ยืนเด่นในโลกวรรณกรรมดุจเสาหลักซึ่งปักมั่นกลางยุคสมัยแห่งการตื่นรู้ (Enlightenment) และยังคงส่องประกายตราบจนปัจจุบัน เพราะไม่เพียงเป็นการประกาศคุณค่าของเชกสเปียร์ แต่ยังเป็นการวางหลักความคิดเกี่ยวกับวรรณศิลป์ที่ลึกซึ้ง เห็นโลกตามความจริง และเคารพในสติปัญญาของผู้อ่านเหนือกว่ายุคก่อนหน้าใด ๆ
จอห์นสันเปิดฉากด้วยท่าทีอันสงบมั่น เหมือนนักปราชญ์ผู้ยืนพิเคราะห์โลกละครทั้งผอง เขายืนยันว่าเชกสเปียร์มิใช่เพียงกวีผู้ยิ่งใหญ่ หากเป็นผู้เข้าใจธรรมชาติของมนุษย์อย่างทะลุปรุโปร่ง ตัวละครทั้งหลายที่เชกสเปียร์สร้างขึ้น ตั้งแต่ราชากระหายอำนาจจนถึงคนพเนจรไร้บ้าน ต่างถูกวาดด้วยความจริงแท้ของอารมณ์ ความหวัง ความกริ่งกลัว และความลับเร้นลึกของจิตใจ จอห์นสันกล่าวอย่างงดงามว่า ตัวละครเหล่านั้นมิได้เป็นผลผลิตของความฝัน แต่เกิดจากการจับสังเกตธรรมชาติของมนุษย์ในทุกอาการ แม้จะผ่านกาลเวลามาหลายศตวรรษ ก็ยังคงสะท้อนความเป็นมนุษย์ที่เราเผชิญอยู่ทุกวัน
จอห์นสันยกคุณลักษณะอันสำคัญที่สุดของเชกสเปียร์ว่า คือความสามารถในการทำให้โลกละครเป็นภาพของชีวิตจริง เขาสร้างความสมจริงด้วยบทสนทนาที่มีจังหวะชีวิต และเหตุการณ์ที่มิได้ยืนอยู่บนอุดมคติ หากดำเนินไปด้วยแรงปรารถนาและความพลั้งพลาดเช่นมนุษย์จริง ๆ เขาชี้ว่าเชกสเปียร์ไม่ยำเกรงกฎเกณฑ์ว่าด้วย "ความเหมาะสม" ของวรรณกรรมแบบเก่า ไม่ยอมกักขังละครไว้ในขอบเขตที่ตีบแคบของความสง่างามเชิงสถิตยศาสตร์ แต่เปิดประตูให้เสียงหัวเราะและน้ำตาอยู่ร่วมกันบนเวทีเดียว ดุจชีวิตที่มักผสมสุขทุกข์ในลมหายใจเดียว
อย่างไรก็ตาม จอห์นสันมิได้ยกย่องเชกสเปียร์จนละทิ้งการวิจารณ์ เขายอมรับด้วยความจริงใจว่าเชกสเปียร์มีข้อบกพร่อง เช่นการทิ้งโครงเรื่องไว้เป็นหย่อม ๆ การใช้โวหารฟุ่มเฟือยในบางแห่ง หรือการเล่นสำนวนที่ล้นเกิน ความตรงไปตรงมานี้ทำให้คำยกย่องของเขามีน้ำหนักยิ่ง เพราะผู้ยกย่องผู้ใดโดยไม่ปกปิดข้อบกพร่อง มิได้เพียงเป็นนักสรรเสริญ แต่เป็นผู้เห็นค่าของความงามอย่างแท้จริง
ในตอนสำคัญที่สุด จอห์นสันชี้ให้เห็นว่าเหตุใดเชกสเปียร์จึงเป็น "กวีของมนุษยชาติ" มิใช่กวีของชนชั้นใดชนชั้นหนึ่ง หรือของยุคสมัยใดยุคสมัยหนึ่ง เขาเขียนว่าเชกสเปียร์คือผู้จับหัวใจมนุษย์ในสภาพเปลือยเปล่า เห็นเจตจำนง แรงรัก ความริษยา ความหวาดหวั่น ความทะเยอทะยาน และความงดงามอันเปราะบางของมนุษย์ได้อย่างครบถ้วน เพราะเหตุนี้ ผลงานของเชกสเปียร์จึงไม่จมอยู่กับกาลเวลา หากเคลื่อนไปพร้อมมนุษย์ทุกยุคสมัย จอห์นสันกล่าวไว้อย่างลุ่มลึกว่า เรื่องราวของเชกสเปียร์ "เป็นของเราแม้ไม่ใช่ของเรา" คือมิได้เป็นเพียงเรื่องละครในเวทีเก่าแก่ แต่เป็นสำนึกของเราทุกคนในชีวิตจริง
Preface to Shakespeare จึงไม่ใช่เพียงคำนำของบรรณาธิการ หากเป็นคำประกาศทัศนะของนักคิดผู้เชื่อว่าศิลปะยิ่งใหญ่เมื่อมันซื่อสัตย์ต่อชีวิต และมนุษย์ยิ่งงดงามเมื่อเขากล้ามองตัวเองตามความจริง บทวิจารณ์นี้คือกระจกที่สะท้อนทั้งเชกสเปียร์และยุคสมัยของจอห์นสัน และยังสะท้อนเราผู้อ่านในวันนี้ ให้เห็นว่าเหตุใดเชกสเปียร์จึงยังเดินเคียงข้างมนุษย์ในทุกเส้นทางของกาลเวลา

เมธา วราภักดิ์กูล
ผู้แปล